Home
Levensloop
Bibliografie
Artikelen
Lezingen
Interviews
Activiteiten
Columns
Gastenboek
Colofon
Contact
Stamboom
 
Bekijk de website
Poldernederlands
 

Columns

naar overzicht Columns



Wat beseft zich?

Over evenwicht in de taal 

eerder verschenen in De Volkskrant, 18 april 2005 

Onder alle rouwadvertenties die kortgeleden in de landelijke kranten verschenen in verband met de dood van Dr. Lou de Jong was er een die mijn aandacht trok. Het was de advertentie die namens het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ondertekend was door o.a Minister Van der Hoeven en Staatssecretaris Rutte. Daarom natuurlijk. Maar al gauw kreeg mijn belangstelling een taalkundige dimensie want in de tekst stond een grammaticale figuur die tot voor kort door geen Staatssecretaris laat staan een Minister van Onderwijs gebruikt zou zijn :"Wij zullen hem herinneren als de energieke onderzoeker ... ". (o.a. in de Volkskrant van 18 maart j.l.).

Mijn grammaticale gevoel zegt me dat hier ons ontbreekt, mijn taalkundige verstand weet dat zich herinneren vanouds een (noodzakelijk) wederkerend werkwoord is dus altijd een reflexivum, me, je, zich, ons (herinneren jullie je....?), bij zich heeft. Wat het Ministerie hier schrijft, wij herinneren, is dus nieuw.

Overigens is zich herinneren niet het enige wederkerend werkwoord dat zijn voornaamwoord verliest. Even zo vaak zijn zinnen te lezen en vaker nog te horen als deze: "Ik denk dat mensen ook moeten realiseren waarvoor je de camera gaat gebruiken." (website Tweakers Net, 27 april 2003). "We moeten realiseren dat de zogenaamde succes landen nog decennia lang hulp nodig hebben" (Evert Vermeerstichting Nieuws, 21 dec. 2001).

"We moeten realiseren dat er een wereldwijd probleem is van prostitutie en sekshandel." (OneMen 7 maart, 2005)."We moeten realiseren dat er niet altijd geregistreerd wordt of er alcohol in het spel is". (Eindrapport KPMG, februari 2001).

Het verdwijnen van het wederkerend voornaamwoord bij herinneren en realiseren, wordt bevorderd doordat daarnaast de werkwoorden herinneren aan en realiseren zonder wederkerend voornaamwoord bestaan.

Taalverandering wil overigens lang niet altijd zeggen dat er iets verdwijnt. Soms wordt het verlies van een bepaald element gecompenseerd doordat er ergens anders weer iets bijkomt. Dat gebeurt ook in het geval van zich op een bijzondere manier. Zich realiseren in de betekenis ‘beseffen’wordt dus realiseren. Maar tegelijk krijgt juist dat beseffen dat zich weer toegevoegd.

Voorbeelden: "De mensen die de taal niet beheersen beseffen zich dat meer dan wie dan ook" (NRC-Handelsblad 5 februari 2005). "Ze beseffen zich niet wat het zorgen voor een kind exact betekent" (Het Parool, 14 januari 2005). "De ervaren teambuilder beseft zich dat PSV geluk had" (Trouw 10 maart 2005). "We moeten ons beseffen dat we hier niet ... (AD 6 nov. 2004) Bij de tweede persoon blijft dat wederkerende voornaamwoord overigens achterwege. Blijkbaar is het repeterende besef je je te veel van ‘t goede.

Ook deze ontwikkeling, het toevoegen van een wederkerend voornaamwoord, blijft niet beperkt tot één werkwoord. Ook bedenken overkomt ‘t: "Ik bedenk me dat de gemiddelde nuchtere Drent of Fries eigenlijk veel minder wereldvreemd is" (Het Parool 21 febr. 2005). "Iedereen om mij heen, zelfs de kantinejuffrouw, lijkt meer op Lumiere dan ik, bedenk ik me."(AD 22 jan. 2005). "Maar misschien, bedenk ik me, is het een voorziening ..." (Haagsche Courant 29 januari 2005).

Het verdwijnen van zich aan de ene kant en het elders (weer) verschijnen is een van de gevallen waarin de taal zijn ‘evenwicht’ herstelt. Maar de Minister van Onderwijs dient te realiseren dat zij niet de persoon is die het voortouw moet nemen als het gaat om prille grammaticale ontwikkelingen. Dat is meer iets voor de Iederdom-scholen.

Print deze paginaOmhoog